مطالعه فاکتورهای بیوشیمیائی التیام زخم عفونی جلدی درمان شده با عصاره گیاهی پونه کوهی

origanum valgare l. o.floridum salisb., o.humile mill فرانسه : marjolaine sauvage , marjolaine batard , origan vulgaire , origan انگلیسی : common marjo , wild marjoram , origany , bastard marjoram آلمانی : origan , echter dost , wilder marjoran , wohlgemuth , dostkraut ایتالیائی : regamo , erba da acciughe , pie di letto , acciughero , origano عربی : فودنج جبلی، صعتر (satar) گیاهی است پایا، به ارتفاع 30 تا 60 سانتیمتر و دارای بوی معطر که به حالت خودرو در نواحی خشک، سواحل دریاها، دامنه کوهستانها و جنگلهای نواحی مختلف اروپا و نواحی جنوب غربی و مرکزی آسیا می روید بعلاوه به منظور استفاده های درمانی نیز پرورش می یابد. از مشخصات آن این است که ساقه راست، منشعب، پوشیده از کرک و به رنگ سبز مایل به قرمز دارد. برگهای آن بیضوی، به رنگ سبز تیره و پوشیده از کر ک در سطح تحتانی پنک و در کناره های آزاد آن است. گلهای مجتمع آن که در خرداد تا مرداد ظاهر می گردد، رنگ گلی یا سفید دارد. هریک از گلهای آن دارای کاسه منتهی به 5 دندانه مساوی و جام بزرگتر از کاسه است. درون جام گل آن، 4 پرچم (2 بزرگ و 2 کوچک) جای دارد. میوه آن چهار فندقه ای و محصور در بقایای کاسه گل است و این وضعی است که در عموم گیاهان این تیره دیده می شود. در بین پایه های متعدد این گیاه در یک ناحیه، غالباً دو نوع گیاه دیده می شود. یکی گلهائی با وضع طبیعی و مشخصاتی منطبق با آنچه که ذکر شد و دیگری گلهائی که پرچمهای آنها رشد کمتر حاصل نموده در عوض، مادگی بزرگتر از حالت طبیعی دارند. از گلهای این گیاه، نوش معطر و فراوان برای زنبور عسل فراهم می گردد. این گیاه از قدیم الایام مورد استفاده های درمانی قرار می گرفته و حتی در زمان ارسطو، برای آن اختصاصات عجیب قائل بوده اند. برگ و سرشاخه های گلدار آن به مصارف درمانی می رسد و از آنها، اسانس گیری بعمل می آید. اسانس آن که به اسانس اوریکان essence dorigan موسوم است درعطرسازی وصابون سازی حائز اهمیت فراوان می باشد. 2-7-1 ترکیبات شیمیائی: در اعضای مختلف این گیاه، موادی نظیر تانن به مقدار 4 درصد، یک ماده تلخ و اسانس به مقدار متغیر 15/0 تا یک درصد یافت می گردد. اسانس اوریگان، که به وسیله تقطیر با بخار آب از گیاه به دست می آید، به سهولت اکسیده شده و تغییر رنگ می دهد مخصوصاً اگر در ضمن تقطیر یا بعداً با ظروف آهنی تماس حاصل کند. رنگ آن در صورت اخیر، تا حد قرمز نیز تغییر می یابد. اسانس تصفیه شده اوریگان، پررنگ است ولی بزودی زرد می شود. وزن مخصوص آن در گرمای 15 درجه، بین 917/0 تا 940/0 می باشد. ترکیب شیمیائی این اسانس، برحسب محل رویش گیاه تفاوت کلی دارد. umney و bennettes در سال 1905 ، ضمن بررسی اسانس ناحیه سیسیل، معادل 44 درصد کاروا کرول از آن به دست آوردند. در صورتی که panetro ، از تقطیر گیاه ناحیه مذکور، اسانس آنرا شامل 50 درصد از فنل ها (تقریباً بطور کامل مرکب از تیمول) مشاهده کرد. بررسی های بعدی که در سال 1936 بعمل آمده وجود تیمول را به مقدار مذکور، همراه با کمی کاروا کرول، در آن محقق نمود بعلاوه نوعی ترپن غیرحلقوی در آن مشخص داشت. اگر اسانس گیری از پایه هائی که مورد حمله از آکارین ها (acarien) به نام triophyes thomasimae قرار گرفته باشد صورت گیرد، مقدار اسانس به 36/2 درصد می رسد در عوض مقدار درصد فنل های آن با مقایسه به اسانس گیاه سالم، کاهش حاصل می کند. اسانس اوریگان را باید در شیشه های کاملاً مسدود، در جای سرد و دور از نور نگهداری کرد. از این اسانس در تهیه مواد عطری استفاده فراوان بعمل می آید. میوه این گیاه دارای 25 تا 30 درصد مواد روغنی با خاصیت خشک شونده قوی است. مشخصات روغن حاصل از آن طبق بررسی های ivanow ، به شرح زیر است : اندیس صابونی معادل 9/194 و اندیس ید برابر 5/190 3-7-1 خواص درمانی: سرشاخه های گلدار این گیاه دارای اثر نیرو دهنده است و در ردیف مقوی های تلخ قرار دارد بعلاوه چون دارای خاصیت مدر، مقوی معده، مسکن اعصاب، قاعده آور (استفاده از آن به صورت حمام) و ملین است، در درمان بیماریهای مختلف از آن استفاده می گردد. مصرف دم کرده آن برای درمان نزله های مزمن، آسم، زردی، یرقان درد گلو، سرفه، درهای عصبی، آب آوردن انساج، تأخیر وقوع قاعدگی یا تسکین دردهای وقوع این حالت توصیه شده است. مخلوط نیمکوب سرشاخه این گیاه را با آویشن، مریم گلی، بابونه وسداب، در درون پارچه ریخته، به حالت گرم، در دل پیچه ها، رماتیسم و غیره بر روی محل دردناک اثر می دهند و یا آنکه از آن محلولهائی جهت استفاده به صورت حمام تقویت دهنده، برای کودکان مبتلا به نرمی استخوان یا خنازیر و یا برای کسانی که از یک بیماری سخت برخاسته اند تهیه می کنند. اسانس اوریگان، اثر التیام دهنده و ضدعفونی کننده دارد. باید توجه داشت که مصرف زیاده از حد دم کرده اوریگان و یا دود کردن آن به صورت توتون، شدیداً قلب را تحریک می کند. اسانس آن نیز به همین صورت باید به مقادیر کم مورد استفاده های درمانی قرار گیرد. 4-7-1 صور داروئی: دم کرده 10 تا 20 گرم سرشاخه گلدار گیاه به مقدار 3 فنجان در روز قبل از غذاهای ظهر و شب- خیسانده 50 گرم گیاه در یک لیتر شراب قرمز (مدت خیساندن 8 روز) و به مقدار یک لیوان کوچک به گنجایش 75 سانتیمتر مکعب بعد از غذاهای ظهر و شب- گرد گلهای خشک گیاه به مقدار 2 تا 4 گرم در روز- مشمع گرم حاصل از نیمکوب سرشاخه گلدار گیاه- پماد ساخته شده از اسانس اوریگان، برای پانسمان و ضدعفونی کردن زخمها، جلوگیری از آلودگی و التیام آنها. 5-7-1 محل رویش: نواحی مختلف شمال ایران مانند لاهیجان، آسپینا و آستارا (فلور ایران). این گیاه دربعضی کتب علمی نوعی باظاهرپلی مرف ذکر گردیده و به جای آن دو گونه فرعی از آن به نام های subsp.vulgare و subsp.gracile (c.koch.) ietswaart در نواحی زیر ذکر گردیده است : گونه فرعی اول در مازندران : جنوب چالوس، در ارتفاعات 330 متری، آذربایجان : کالیبار در 1300 تا 2000 متری، کوع قره داغ در 1800 متری، گردنه ملوک و دامنه های اهر. گونه فرعی دوم در گیلان : آربوستان، دامنه های شمال ارومیه، کردستان: مریوان (دژ شاهپور) در 1800 تا 2100 متری (fl.iranica n.150.) از گونه های دیگر این گیاهان، که ارزش درمانی کمتری دارند و در ایران نیز یافت نمی شوند، انواع زیر قابل ذکر است : *origanum hirtum link. ، o.glandulosum و همچنین *o.floribundum ، دو نوع داروئی دیگر از این گیاهان اند که در ارتفاعات 1100 متری، الجزیره می رویند و دارای اسانسی مرکب از تیمول و کاروا کرول، همراه با ترکیبات دیگر می باشند. از مخلوط سرشاخه های گلدار این دو گیاه، شربت و عصاره روانی تهیه می شود که در رفع بیماریهای دستگاه تنفسی مخصوصاً سیاه سرفه از آنها استفاده می شود. نام عربی گیاه اول زوباع (zuba) است. zataria multiflora boiss. گیاهی بوته مانند و دارای ساقه های متعدد، نازک، سخت و بسیار منشعب است. گلهای آن، کاسه غشائی با دندانه های مثلث شکل و حالت مجتمع با ظاهر مدور در کناره برگها دارد. اعضای مختلف آن به علت دارا بودن خواص درمانی مشابه انواع داروئی origanum ، غالباً به جای آنها مورد استفاده های درمانی قرار می گیرد. جام گل آن سفید رنگ است. مطالعه فاکتورهای بیوشیمیائی التیام زخم عفونی جلدی درمان شده با عصاره گیاهی پونه کوهی پونه کوهی یکی از گیاهان دارویی است که اسانس بدست آمده از این گیاه دارای خواص ضدباکتریایی می باشد. استافیلوکوکوس ارئوس عامل درصد بالایی از عفونت های زخم جراحی می باشد. بنابراین مطالعه حاضر به منظور بررسی تغییرات فاکتورهای بیوشیمیایی در استفاده از عصاره هیدروالکلی گیاه پونه کوهی در درمان زخم عفونی ناشی از استاف اورئوس در مدل حیوانی موش صحرایی انجام گرفت. در این تحقیق تعداد 20 سر موش صحرایی نر سفید تهیه و پس از تراشیدن موضع جراحی، در ناحیه پشت و بین دو کتف، برشی دایره وار به قطر 5/1 سانتی متر ایجاد شده و پوست ناحیه مذکور در شرایط استریل همراه با بافت همبند زیرین آن تا رسیدن به عضله کاملاً جدا گردد. جهت عفونی نمودن زخم ها، پس از گذشت 24 ساعت از ایجاد زخم، در تمامی موش ها، 6-5 قطره از باکتری با رقت cfu/ml 104 در محل زخم تلقیح گردید. در گروه آزمایش، 4ساعت پس از تلقیح باکتری، سطح ضایعه کاملاً با عصاره پونه کوهی آغشته گردید و سپس تا 16 روز و به فاصله 24 ساعت، سطح ضایعه کاملاً با این عصاره آغشته می شد. اما در گروه شاهد، هیچ گونه تیماری برروی زخم ها در طول دوره آزمایش روزانجام نشد. سپس در روزهای 5، 10 و 16 از محل زخمها نمونه برداری شده و فاکتورهای هیدروکسی پرولین، هگزوزآمین و پروتئین تام مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصله افزایش معنی داری را در میزان هیدروکسی پرولین و پروتئین تام در گروه درمان شده در مقایسه با گروه کنترل نشان داد. همچنین میزان هگزوزآمین در گروه درمانی بالاتر از کنترل بود. در نتیجه می توان بیان داشت که، عصاره حاصل از این گیاه می تواند باعث مهار رشد باکتری استافیلوکوکوس اورئوس در زخم عفونی شده با این باکتری در مدل حیوانی موش صحرایی شده و از این طریق منجر به تسریع روند التیام زخم گردد. کلمات کلیدی: فاکتورهای بیوشیمیائی، التیام زخم عفونی، پونه کوهی